سیرافی ها| سرویس روانشناسی – میل ناخودآگاه ما انسان‌ها به بقای نسلی بدون نقص باعث شده در فرزندپروری بسیار کمال‌طلب باشیم. تحقیقات دانشمندان ثابت کرده ما اغلب برای فرزندانمان صفاتی را می‌خواهیم که دوست داریم نسل‌ ما این صفات را همواره داشته باشند و در انسان‌ها این ویژگی‌ها نهادینه شود. صفاتی مثل زیبایی، سلامتی، خوش اندامی و مهمتر از همه… هوشمندی! میل ما والدین به داشتن فرزندی باهوش به قدری زیاد است که برای پرورش دادن آن از قبل متولد شدنش اسباب بازی‌های فکری می‌خریم و بعد از تولد و رشدش او را به دست موسسه‌های رنگارنگ و افراد مدعی آموزش می‌سپاریم. غافل از اینکه چیزی که آن را این همه طلب می‌کنیم شاید اصلا هوش نباشد! و سیاستی که در قبال فرزندمان به کار گرفته‌ایم اصلا درست نیست.
در این مقاله ابتدا تلاش می‌کنیم به شما نگرشی درست درمورد هوش بدهیم و سپس درمورد راه‌‌ها و انواع آزمون هوش کودکان صحبت خواهیم کرد.

در صورتی که مطالعه قسمت خاصی از این مطلب مد نظر شماست، با انتخاب عناوین ارائه شده در فهرست زیر، به موضوع دلخواه خود برسید:

• تعریف هوش
• انواع هوش
• آزمون هوش کودکان
• انواع تست هوش نوزادان
• هوش کودک و کامیابی او

تعریف هوش

هوش توانایی ذهنی است و قابلیت‌های متنوعی همچون استدلال، برنامه‌ریزی، حل مسئله، تفکر انتزاعی، استفاده از زبان، و یادگیری را در بر می‌گیرد.

مفهوم هوش از گذشته در علوم مختلف مورد توجه بوده است. زیست شناسان هوش را عاملی برای سازش با محیط و بقاء می‌دانند. فیلسوفان هوش را در قالب قابلیت‌های اندیشه مجرد مثل قدرت استنتاج و … می‌دانند. متخصصان تعلیم و تربیت نیز آن را توانایی یادگیری معرفی کرده‌اند.

انواع هوش و تئوری هوش های چند گانه

تئوری هوش‌های چندگانه یک نظریه است که اولین بار توسط هوارد گاردنر در کتاب «قاب‌های ذهنی: نظریه هوش چندگانه»، در سال ۱۹۸۳ مطرح شد و برای اولین بار این نکته را مطرح کرد که همه انسان‌ها دارای انواع مختلفی از هوش هستند. او در کتاب خود، هشت نوع هوش معرفی نموده و احتمال داده است که نوع نهمی نیز به عنوان «هوش هستی‌گرا» وجود داشته باشد. طبق نظریه گاردنر، برای به دست آوردن تمام قابلیت‌ها و استعدادهای یک فرد، نباید تنها به بررسی ضریب هوشی پرداخت بلکه انواع هوش‌های دیگر او مثل هوش موسیقایی، هوش درون فردی، هوش تصویری- فضایی و هوش کلامی- زبانی نیز باید در نظر گرفته شود. طبق تئوری گاردنر انواع هوش عبارتند از:

• هوش تصویری – فضایی
• هوش کلامی – زبانی
• هوش منطقی – ریاضی
• هوش اندامی – جنبشی
• هوش موسیقیایی
• هوش میان فردی
• هوش درون فردی
• هوش طبیعت گرا

انواع آزمون هوش کودکان در گذر تاریخ

آزمون استنفورد-بینه

اولین آزمون هوش که در مقیاس بسیار وسیع مورد استفاده قرار گرفت، آزمون استنفورد-بینه است. به طور خلاصه، این آزمون از روی آزمونی که برای اولین بار در اوایل قرن ۲۰ به وسیله آلفرد بینه در فرانسه ساخته شده بود بوجود آمد. لوئیز ترمن در سال ۱۹۱۶، آزمون بینه را در دانشگاه استنفورد آمریکا، به منظور اندازه‌گیری هوش کودکان ۳ تا ۱۶ سال آمریکایی مورد تجدید نظر قرار داد و آن را آزمون استنفورد – بینه نامید.

تست هوش وکسلر

از میان سایر آزمون‌های انفرادی هوش، می‌توان به آزمون‌های وکسلر اشاره کرد. در سال ۱۹۳۷، دیوید وکسلر در نیویورک، تصمیم می‌گیرد با استفاده از روشی متفاوت از روش ترمن، آزمون هوش کودکان را تهیه کند. ترمن سوالات آزمون استنفورد – بینه را بر اساس سن تنظیم کرده بود، اما وکسلر سوالات آزمون خود را بر اساس درجه دشواری تنظیم کرد. وکسلر در مجموع سه مقیاس فراهم می‌آورد: برای کودکان ۳ تا ۶ ساله، برای کودکان ۵ تا ۱۵ ساله و برای بزرگسالان. تفاوت دیگر بین آزمون استنفورد- بینه و آزمون‌های و کسلر اهمیت دادن آنها به اندازه‌گیری استعدادهای کلامی است.

آزمون استنفورد – بینه برای اندازه‌گیری استعدادهای کلامی تهیه شده است، در صورتی که مقیاس‌‌های و کسلر طوری تهیه شده‌اند که استعدادهای کلامی و غیر کلامی را بطور یکسان اندازه می‌گیرند (نصف کلامی و نصف غیر کلامی). دیدگاه وکسلر دو امتیاز دارد. می‌توان استعدادهای کلامی و غیر کلامی را به طور جداگانه یا با هم اندازه گرفت. و افرادی هم که زبان آزمون را نمی‌دانند یا نمی‌توانند حرف بزنند تحت آزمایش قرار گیرند. لزومی ندارد که قسمت کلامی آزمون‌ها اجرا شود. زیرا هر آزمون فرعی نتایج مستقل فراهم می‌آورد.

آزمون‌های نابسته به فرهنگ کتل

این آزمون هوش اجازه می‌دهد تا توانایی استدلال، بر اساس درک آزمودنی از قوانین حاکم بر تصاویر هندسی ارزشیابی شود. این آزمون‌ها از سه مقیاس زیر تشکیل می‌شوند:

• برای کودکان ۴ تا ۸ ساله، برای عقب مانده‌های ذهنی
  

  برای کودکان ۸ تا ۱۴ ساله، برای بزرگسالانی که کمتر از دیپلم سواد دارند و برای اکثر کسانی که مقیاس از ۵۰ سال دارند.

• برای سطوح بالاتر از دیپلم برای دانشگاهیان و بزرگسالان باهوش.

آزمون هوش کودکان آدمک گودیناف

آزمون ترسیم آدمک خانم فلورانس گودیناف، با این استدلال بوجود آمد که کودکان همه فرهنگ‌ها امکان دارد که اشخاص را مشاهده کنند و روابط موجود بین اجزا و کل را به خاطر بسپارند. دستورالعمل آزمون بدین ترتیب صورت است که از کودک می‌خواهند تا شکل یک آدم را بکشد. آزمون آدمک جزو آزمون‌های نابسته به فرهنگ به حساب می‌آید. آزمون‌های نابسته به فرهنگ برای حذف اثر فرهنگ در اندازه‌گیری هوش تهیه شده‌اند. اما آنها نیز نتوانسته‌اند به نویدهایی که داده بودند بطور کامل عمل کنند. در این آزمون‌ها نیز کودکان فرهنگ‌های غنی بهتر از کودکان فرهنگ‌های فقیر موفق می‌شوند.

تست هوش ریون کودکان

آزمون هوشی ماتریس‌های پیشرونده ریون هم یکی از بهترین آزمون های هوشی است. این آزمون برای سنجش و اندازه‌گیری هوش کلی است.

آزمون هوش کودکان کافمن

تست کافمن برای ارزیابی هوش کودکان با سن دو و نیم تا دوازده و نیم سال کاربرد دارد. این آزموش شامل ۱۶ زیر آزمون است که همه آن‌ها برای گروه‌های سنی مختلف استفاده نمی‌شود. یکی از ویژگی‌های این آزمون هوش کودکان این است که بیشتر به روی توانایی حل مسئله تمرکز دارد تا اطلاعات عمومی. به همین دلیل در این آزمون هوش و دستاورد به دو دسته تقسیم می‌شوند و هرکدام نمره جداگانه‌ای دارند. 

انواع تست هوش نوزادان

مقیاس بیلی

مقیاس بیلی، یک تست هوش نوزاد معتبر است. مقیاس‌های بیلی برای رشد نوزادان به طور گسترده‌ای برای ارزیابی رشد کودک مورد استفاده قرار می‌گیرد. طبق گزارش سایت helathline این تست برای کودکان از یک ماهگی تا ۴۲ ماهگی برای سنجش رشد شناختی، حرکتی و رفتاری آنها استفاده می‌شود. بخش شناختی آزمون، توانایی‌هایی نظیر تیزهوشی، به حافظه سپردن و حل مسئله، تلفظ و فرم‌دهی مفاهیم ریاضی را ارزیابی می‌کند. این تست به تشخیص و درمان کودکان با معلولیت‌های رشدی و یا عقب‌ماندگی ذهنی کمک می‌کند.

آزمون فیشر پرایس

شرکت اسباب‌بازی فیشر پرایس هم یک تست هوش نوزاد در سال ۲۰۰۴  ارائه کرد. دروتی آینون، یکی از سخنرانان روانشناسی دانشگاه لندن و نویسنده کتاب‌های کودک، تستی را برای نوزادان ۶ ماه تا یک سال طراحی کرد. در تست هوش نوزاد  ۱۰ سوال از والدین پرسیده می‌شود تا به آن‌ها کمک کند که کودک خود را با یک نوزاد متوسط (از لحاظ ذهنی) مقایسه کنند. در این آزمون، از والدین خواسته می‌شود تا رفتارهایی نظیر نحوه بازی کردن فرزندشان با یک خرس عروسکی، بازی ریتمیک با استفاده از دستان و چگونگی واکنش او به نام خودش را بررسی کنند. بعضی از روانشناسان با تردید به این تست نگاه می‌کنند و معتقدند که نتایج‌اش ممکن است هشدار غیرضروری به والدین بدهد و نمره‌اش نمی‌تواند پیش بینی کننده هوش در ادامه زندگی باشد.

هوش کودک و کامیابی او

همانطور که متوجه شدید برای هوش انواعی وجود دارد. پس وقتی برای اندازه‌گیری هوش کودکمان وی را در معرض آزمون‌های رنگارنگ قرار می‌دهیم، باید این آگاهی را داشته باشیم که این آزمون کدام نوع هوش وی را اندازه می‌گیرد تا بعد از دیدن نتیجه آزمونش وی را خنگ مطلق یا نابغه کامل ندانیم! متاسفانه آنچه به غلط در کشور ما به عنوان آزمون هوش به والدین معرفی می‌شود بیشتر هوش منطقی ـ ریاضی کودک شما را اندازه می‌گیرد.

شما والدین گرامی حتی اگر اقدام به اندازه گیری نوع خاصی از هوش کودک دلبندتان می‌کنید، باید این را درنظر بگیرید که وی ممکن است در زمینه‌ای استعداد بیشتری داشته باشد که شما خبر ندارید! بعنوان مثال کودکی که هوش اندامی ـ جنبشی بالایی دارد در یک ورزش خاص مستعدتر است و شناختن همین استعداد خاص است که کلید کامیابی کودک شماست. آزمون هوش کودکان نه تنها در سنجش تمام هوش‌های کودک بلکه از آن مهمتر در سنجش هوش هیجانی او هم ناتوان است. 

چه بخواهید چه نخواهید آزمودن هوش کودکتان هیچ تضمینی برای کامیابی او به شما نمی‌دهد. رویکرد شما به عنوان والدین کودک این مساله مهم را تعیین می‌کند. شما اگر والدین خوبی باشید از یک کودک معمولی هم یک کودک موفق خواهید ساخت.

سخن آخر

چیزی که در نهایت می‌خواهم بدانید اینست که در  تمامی روش‌های آزمون هوش یکی بستگی نداشتن آن به یک سری متغیر‌ها مهم است و دیگری گستره‌ای از هوش که آن آزمون‌ می‌تواند اندازه بگیرد. درمورد بستگی نداشتن آزمون‌ها باید گفت این مساله واقعا خارج از کنترل است. در بسیاری از این آزمون‌ها کودکان متعلق به قشر مرفه جامعه نتایج بهتری نشان می‌دهند، در حالیکه الزاما نمی‌توان گفت از سایر کودکان بهترند بلکه آموزش‌های بیشتری دیده‌اند، اسباب‌بازی‌های بهتری داشته‌اند یا در فضاهای غنی‌تری قرار گرفته‌اند. درمورد توانایی آزمون‌ها بر اندازه‌گیری جنبه‌های مختلف هوش هم باید گفت امری‌ست نشدنی.

هوشمندی کودک شما در فعالیت‌های فیزیکی یا نواختن آلات موسیقی چیزی نیست که با چند تست مشخص شود. بلکه باید توسط مربیان مجرب و به دور از اندیشه‌های سودجویانه انجام بگیرد و کودک سنجیده شود؛ که البته همین سنجش هم چندان قابل اتکا نیست. پس بعنوان والدین فرزند کوچکمان بازیچه افکار دیگران یا سودجویی برخی دیگر نشویم و کودکمان را هم بازیچه نکنیم. خوشبختی این موجود کوچک از هر چیزی مهمتر است.