توجه : برخی مطالب این سایت از سایت های دیگر جمع آوری شده است. در صورت مشاهده مطالب مغایر قوانین جمهوری اسلامی ایران یا عدم رضایت مدیر سایت مطالب کپی شده توسط شماره موجود در بخش تماس با ما به ما اطلاع داده تا مطلب و سایت شما کاملا از لیست و سایت حذف شود.
دانستنی ها مذهبیمذهبی

آیا سجده بر مهر و تربت امام حسین علیه السلام شرک است؟!

بعضی از وهابیون بر شیعیان اشکال گرفته و می‌گویند سجده بر مهر و تربت امام حسین، سجده بر غیر خدا و حرام است و شیعیان مشرک هستند! در این مقاله تا حدودی به این موضوع می‌پردازیم تا ببینیم آیا این حرف صحیح است یا خیر؟

سیرافی ها| سرویس مذهبی – یکی از موارد اختلاف سنی و شیعه نحوه سجده کردن شیعیان بر مهر و تربت حسینی است. برخی از وهابیون این موضوع را محل اشکال دانسته و آن را دست‌آویزی برای اتهام شرک به شیعیان قرار داده اند. پیش از این یکی دیگر از این اتهامات را مورد بررسی قرار داردیم که آیا بوسیدن ضریح معصومین شرک است یا خیر؟ حال باید دید حکم سجده بر مهر و تربت امام حسین (ع) چیست و چه پاسخی برای این شبهه وجود دارد.

اتفاق شیعه و سنی و اقتضای عقل

قبل از هر چیزی باید بگوییم که سجده بر زمین، سنگ و خاک، مورد اتفاق همه مسلمانان است و تمام فرقه‌ها و مذاهب اهل سنت نیز به صحیح بودن سجده بر زمین اعتقاد دارند. اما در صحیح بودن سجده بر فرش، پوشیدنی‌ها و خوردنی‌ها اختلاف است. در این صورت عقل و منطق اقتضا می‌کند که به روش مورد اتفاق عمل شود و از موارد اختلاف دوری شود. در این باره روایت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله را که مورد اتفاق شیعیان و اهل سنت است را نقل می‌کنیم:
«جُعلت لی الأرضُ مسجداً و طهوراً» (۱)
زمین برای من سجده گاه و مایه پاکیزگی قرار داده شده است.

از این روایت به خوبی استفاده می‌شود که ایشان خاک و زمین را به عنوان سجده گاه و جهت تیمم استفاده می‌کردند و در این باره همه شیعیان و اهل سنت اتفاق نظر دارند. اگر نسبت به موارد دیگر اختلاف نظر وجود دارد، عقل حکم می‌کند که به مورد اتفاق نظر عمل شود.

سخن علامه امینی  در مورد برتری تربت امام حسین علیه السلام:

اما در خصوص برتری تربت امام حسین علیه السلام، علامه امینی می‌فرماید: «این امر بر  دو اصل اساسی استوار است:
الف) آنکه شیعه امامیه در صدد آن است که برای خود تربت و مهری پاک به همراه داشته باشد تا بر آن سجده نماید.
ب) برخی از مکان‌ها بر بعضی دیگر برتری دارند، لذا آثار و برکاتی برای آن مترتب است. به همین دلیل کعبه و حرم حکم خاصی برای خود گرفته است. از جمله سرزمین‌هایی که بر سایر بقاع برتری پیدا کرده و دارای آثار و برکاتی خاص است محلی است که بدن شریف سید الشهداء علیه السلام را در خود جای داده است. همان بقعه‌ای که امام علی علیه السلام قبل از شهادت امام حسین علیه السلام قبضه‌ای از خاک آن را برداشت و استشمام کرد و چنان گریست که زمین از اشک‌های حضرتش مرطوب گشت.

سپس فرمود: از این سرزمین هفتادهزار نفر محشور شده و بدون حساب وارد بهشت می‌گردند. (۲) آیا سجده بر چنین تربتی مطلوبیت و قداست ندارد و سبب تقرب به خداوند متعال نمی‌گردد؟ آیا سزاوار نیست که انسان بر تربتی سجده کند که در آن نشانه‌های توحید و شهادت در راه معبود است؟ تربتی که در صورت توجه خاص به حقیقت آن حالت رقّت قلب در انسان ایجاد شده و انسان را به سوی خداوند نزدیک می‌کند.» (۳)

استاد عباس محمود عقاد – نویسنده مصری –  در مورد سرزمین کربلا می‌نویسد:
«سرزمین کربلا حرمی است که مسلانان برای عبرت و یادآوری به زیارت آن می‌آیند و غیر مسلمین برای مشاهده و بازدید، ولی اگر بنا باشد که حق این سرزمین ادا شود باید آن را زیارتگاه هر انسانی قرار داد که برای نوع خود نصیبی از قداست و بهره‌ای از فضیلت قائل است. زیرا ما به یاد نداریم که قطعه‌ای از زمین به مانند کربلا این چنین دارای فضیلت و منقبت باشد و این نیست مگر به جهت آنکه این سرزمین با اسم کربلا و منزلگاه حسین علیه السلام مقرون و عجین شده است.» (۴) , (۵)


کدام نوع از سجده شرک است؟

برای سجده می‌توانیم  پنج صورت متصور شویم:
۱- سجده به چیزی؛ مثل سجده به خاک، سجده به فرش، سجده به چوب، سجده به سنگ و …. روشن است که در این مسأله شرک معنی ندارد. چون شرک یعنی شریک قرار دادن برای خدا و پرستش غیر خدا. سؤال اینجاست که آیا شیعه، امام حسین (ع) را،  خدا یا شریک خدا می‌داند؟ یقیناً نمی‌داند. وقتی خود امام حسین (ع) را خدا یا شریک خدا نمی‌دانیم، آیا خاک قبرش را خدا یا شریک خدا بدانیم؟! خنده دار نیست؟! یک شخص چقدر باید نادان باشد، که سجده بر خاک قبر امام حسین (ع) را، خدا دانستن آن خاک یا شریک خدا دانستن آن خاک یا پرستش نمودن آن خاک بداند.

۲- سجده به خاطر چیزی؛ مثل سجده برای خدا به خاطر قبولی در کنکور، یا سجده برای خدا به خاطر شفا یافتن از بیماری و …. روشن است که در اینجا هم شرک معنی ندارد؛ چون کسی قبولی در کنکور یا شفا یافتن از بیماری را که خدا یا شریک خدا نمی‌داند. 
۳- سجده به سوی چیزی؛ مثل سجده به سوی کعبه، یا سجده به سوی بیت المقدّس، که این نیز شرک نیست. چون کسی کعبه یا بیت المقدس را خدا یا شریک خدا نمی‌داند. 
۴- سجده برای چیزی یا کسی به قصد احترام او نه به قصد پرستش او؛ مثل سجده‌ی ملائک به آدم (ع) که به قصد احترام بود نه به قصد پرستش؛ و نیز مثل سجده‌ی یعقوب (ع) و همسرش و فرزندانش به یوسف (ع) که جریانش در سوره‌ی یوسف آمده؛ که آن نیز برای احترام یوسف (ع) بود نه برای پرستش او.
۵- سجده برای کسی به قصد پرستش او؛ مثل سجده برای خدا و مثل سجده برای بت‌ها؛ که این یقیناً شرک است. (۶)

آیا این عده که به خاطر سجده بر مهر و تربت امام حسین بر شیعیان اشکال می‌گیرند، خودشان بر روی هوا سجده می‌کنند؟ مطمئناً جواب خیر است. آیا وقتی خودشان بر روی فرش، یا سنگ و هر چیز دیگری که بر آن سجده می‌کنند، نشان دهنده این است که آن‌ها دارند فرش یا سنگ را می‌پرستند؟ باز هم جواب خیر است؛ بنابراین سجده شیعیان بر مهر، سجده برای خداوند است نه سجده برای خود مهر، و نشان دهنده خضوع آن‌ها در برابر خداوند است نه در برابر مُهر.

سجده بر فرش

توضیح بیشتر:
فرض بگیریم کسی بین دو مکان برای نماز خواندن، یکی را به این دلیل که تمیزتر است انتخاب کرده و در آنجا نماز  بخواند، در این‌صورت آیا با نماز خواندن در آن مکان دچار شرک شده است؟!
واقعیت این است که شیعیان سجده بر هر خاکی را جایز می‌دانند، اما به دلیل قداست و جایگاه ویژه سرزمین کربلا (حتی برادران اهل سنت نیز به آن معتقدند) شیعیان از این خاک مقدس برای سجده کردن استفاده می‌کنند.

مثال و تشبیه:
همه مسلمانان بی احترامی به کتاب قرآن را حرام می‌دانند. اما چه فرقی بین کتاب قرآن با کتاب‌های دیگر وجود دارد، وقتی درهمه آن‌ها از کاغذ و جوهر استفاده شده است؟ اتفاقاً ممکن است یک کتاب صد صفحه‌ای ۱۰۰ هزار تومان قیمت داشته باشد و از نظر مالی از قرآن بسیار گران قیمت‌تر باشد. همچنین این امکان وجود دارد که این کتاب گران قیمت را زیر پا بگذاریم یا بسوزانیم و هر بلای دیگری بر سر آن بیاوریم و برایمان اصلاً مهم نباشد، اما  در برابر قرآن با احترام رفتار می‌کنیم.

حقیقت این است که ارزش و احترام کتاب‌ها به نوع کاغذ (که از طلا یاشد یا غیر طلا) تعداد صفحات و جلد آن‌ها نیست و این امور ظاهری هستند. قداست یک کتاب به روح و محتوای موجود در آن وابسته است که اگر بخواهیم بر این مبنا قرآن را قیمت گذاری کنیم در تمام دوران حیات بشری از قیمت گذاری آن عاجز می‌مانند. زیرا کتابی است که برای همه زمان‌ها و همه انسان‌ها سخن دارد و از  نشان دادن راه و روش درست زندگی گرفته تا معجزه‌های علمی آن، هیچ زمان برای بشر کهنگی ندارد و اتفاقاً هر چه جلوتر می‌رویم ابعاد تازه تری از معجزات آن کشف می‌شود. بنابراین، چون این کتاب منسوب به خداوند است برای ما ارزش بیشتری نسبت به میلیون‌ها کتاب دیگر دارد.

در محل بحث ما نیز تربت امام حسین را به این دلیل که منسوب به امام حسین علیه السلام است، برتر از همه تربت‌ها می‌دانیم. اما اگر به ظاهر بخواهیم قضاوت کنیم مثلاً ارزش اقتصادی و مادی خاک طلا در برابر تربت قابل مقایسه نیست. در دنیای کنونی نیز برخی اشیاء اگر مستند به بعضی افراد باشد، از نظر مالی در میان مردم بیشتر ارزش دارد. اما از نظر دینی معیار چیزدیگری غیر از نگاه‌های سطحی است. هر چیزی که بیشتر باعث نزدیکی ما به خداوند متعال شود ارزش بیشتری دارد.

غرض از سجده چیست و چرا  سجده بر خاک بهتر است؟

غرض از سجده، نهایت خضوع در برابر خداوند است و سجده بر خاک (چه خشکیده و به صورت مهر و چه نرم) بیشترین دلالت را بر خضوع و خشوع در برابر خدا دارد؛ زیرا خاک در نزد مردم ناچیزترین اشیاء است و ما بالاترین عضو بدن خود (یعنی پیشانی) را بر پست‌ترین چیز (خاک) در حال سجده می‌نهیم، تا با خضوع بیشتری خدا را عبادت کرده باشیم.
بنابراین سجده بر مهر و تربت امام حسین، بهتر است از سجده بر اشیایی مثل قالی ابریشمی یا طلا و یا نقره و چه بسا سجده بر اشیاء یاد شده هیچ گونه دلالتی بر خضوع و کوچکی بنده در برابر خدا نداشته باشد. آیا کسی که بر خاک خشکیده (مهر) می‌کند تا تواضع و خضوعش در پیشگاه خدا رساتر باشد مشرک و کافر است ولی سجده بر قالی و سنگ مرمر و … تواضع و تقرب به سوی خداست؟!
سجده بر مهر و تربت امام حسین

آیا سجده بر مهر موضوعیت دارد؟

به عقیده شیعه، سجده بر هر چیزی که زمین گفته شود جایز است*، سنگ و یا خاک باشد فرقی ندارد.
اما نظر به این که شرط است محل سجده پاک باشد، سجده بر زمین نجس یا خاکِ آلوده به نجاست جایز نیست، شیعیان، قطعه‌ای از گل خشکیده (به نام مهر) را که از خاک پاک تهیه شده، با خود حمل می‌کنند تا در نماز بر خاکی که مطمئناً پاک و تمیز است سجده کرده باشند. ولی مُهر، موضوعیتی ندارد.

از آنجایی که حمل خاک موجب خاک آلودگی لباس می‌شود و حمل آن مشکل است، از این رو شیعیان همان خاک را با آب می‌آمیزند و گل می‌کنند و سپس همان گل را در قالب زیبایی خشک می‌کنند تا حمل آن آسان و از خاک آلودگی لباس نیز جلوگیری شود (۷) , (۸). امروزه غالب خانه ها، حسینیه‌ها و مساجد، پوشیده از فرش و موکت است که سجده بر آن‌ها از نظر فقه امامیه صحیح نیست، به همین دلیل شیعیان به جای سجده بر زمین جداگانه مهر تهیه می‌کنند.


پی نوشت و توضیحات:

۱) صحیح بخاری، ج. ۱، کتاب الصلاة، ص. ۹۱،
۲) المعجم الکبیر، ج. ۳، ص. ۱۱۱، ح. ۲۸۲۵،
۳) السجود علی التربة الحسینیة عند الشیعة الإمامیة، ص. ۸۷- ۶۹،
۴) ابوالشهداء، ص. ۱۴۵،
۵) رضوانی نسب علی اصغر، اهل سنت واقعی، ص. ۲۷-۲۵ (با تصرف)
۶) porseman.com
۷) لماذا اخترتُ مذهب التّشیع-محمد مرعی انطاکی، ص. ۳۴۱،
۸) andisheqom.com

* باید بر زمین و چیزهاى غیر خوراکى که از زمین می‌روید مانند چوب و برگ درخت‏ سجده کرد و سجده بر چیزهاى خوراکى و پوشاکى صحیح نیست و نیز سجده کردن بر چیزهاى معدنى مانند طلا و نقره و عقیق و فیروزه باطل است، اما سجده کردن بر سنگهاى معدنى مانند سنگ مرمر و سنگهاى سیاه اشکال ندارد. (برای مطالعه بیشتر به khamenei.ir مراجعه شود.)

علی اکبر

مجله سیراف از سال 96 فعالیت خود را آغاز کرده است،تمام تلاشم انتشار محتوای سالم و منحصر بفرد مورد نیاز کاربران با رعایت قوانین جمهوری اسلامی ایران می باشد. 09900995320

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

دکمه بازگشت به بالا