حکم شرعی غیبت چیست؟ و غیبت کردن در اسلام چه مجازاتی دارد؟

حکم شرعی غیبت از دیگاه مراجع عظام تقلید

از دیدگاه قرآن، احادیث، روایات و مراجع عظام تقلید، غیبت یکی از گناهان کبیره می باشد و در باب شخص غیب کننده و شنونده غیبت تعابیر زیادی بیان گردیده است. در حدیثی از حضرت محمد مصطفی صلی الله علیه و اله و سلم ترک غیبت کردن، در نزد خدای متعال از ثواب خواندن ده هزار رکعت نماز مستحبی نیز بیشتر می باشد و همچنین کسی که غیبت می کند تا چهل روز نماز و روزش در درگاه پروردگار پذیرفته نمی شود. از جمله گناهانی که هم جنبه حق الله دارد و هم حق الناس، غیبت می باشد و در در وصیت رسول اکرم (ص) به ابوذر این چنین آمده است که:

از غیبت بترس، زیرا که آن از زنا شدیدتر است. عرض کردم: برای چه یا رسول الله؟ فرمود: برای آنکه زناکار اگر توبه کرد خداوند او را می‌آمرزد، ولی غیبت آمرزیده نشود تا آنکه صاحبش گذشت کند.

غیبت می تواند در جامعه و محیط اجتماعی انسان ها نیز آثار سویی داشته باشد و موجب نفرت و دشمنی، از بین رفتن امنیت روانی، عادی شدن گناه و بسیاری از مسائل دیگر شود. حکم شرعی غیبت از نظر برخی مراجع تقلید به شرح زیر می باشد.

آیت الله العظمی آقای سید علی سیستانی:

پرسش: تعریف غیبت چیست؟
و چه وقت می توان غیبت کرد؟
و وظیفه ما هنگام شنیدن غیبت چیست؟
پاسخ: غیبت مؤمن از گناهان کبیره و حرام است . و غیبت: آن است که عیب مؤمنی – آن هم عیبی که پوشیده بر مردم است – در نبودش گفته شود خواه به قصد پایین آوردن منزلت او باشد یا نه و خواه عیب در بدنش باشد یا در نسب یا در اخلاق یا در عمل او یا در گفتار او یا در دین او یا در دنیای او یا در غیر آن از آنچه که پوشیده و پنهان بر مردم هست ، باشد. همچنان که فرق نمی کند در بیان آن عیب اینکه به زبان بیان کند یا با انجام فعلی که از عیب او حکایت می کند باشد . و غیبت در صورتی حاصل می شود که شنونده ای باشد و گوینده قصد فهماندن و خبر دادن – یا آنچه که به حکم این دو هست – به شنونده باشد. همچنان در صورتی حاصل می گردد که شخص غیبت شونده را معین کند پس اگر گفت (یکی از اهل شهر ترسو است) غیبت نیست ، و همچنین اگر بگوید : (یکی از فرزندان زید ترسو است) ، بله ممکن است به لحاظ اینکه اهانت و انتقاص از آنان باشد حرام گردد و نه به لحاظ غیبت. و باید کسی که غیبت میکند از کرده خود پشیمان گردد و توبه کند ، و احتیاط واجب آن است که – اگر مفسده ای بار نشود – از شخص غیبت شده حلالیت بطلبد یا اینکه برای او استغفار کند. غیبت در مواردی جایز است: (از آن موارد) کسی که آشکارا گناه می کند پس در آن عیب های او که پوشیده نیست غیبت او جایز است. (و از آن موارد) غیبت ظالم است پس جایز است که مظلوم غیبت کند او را و احتیاط واجب آن است در موردی باشد که قصد پیروزی و فائق آمدن بر او باشد نه مطلقا. (و از آن موارد) نصیحت مؤمن پس جایز است غیبت بقصد نصیحت همانند اینکه کسی در امر ازدواج زنی مشورت می خواهد پس جایز است نصیحت او اگر چه مستلزم آن شود که عیب آن زن را اظهار کند ، بلکه جایز است بدون اینکه شخص طلب مشورت کند به نیازمند مشورت عیب او را بگوید اگر یقین داشته باشد که مفسده ای بزرگ بر ترک نصیحت مترتب خواهد شد. (و از آن موارد) این است که به قصد جلوگیری از افتادن غیبت شونده به گناه و منکر او را غیبت بکند البته اگر جلوگیری به غیر غیبت ممکن نباشد . (و از آن موارد) اگر از شخص غیبت شونده بر دین ترس باشد پس جایز است غیبت او تا ضرری به دین وارد نشود. (و از آن موارد) خدشه وارد کردن در شهود. (و از آن موارد) اگر بر شخص غیبت شونده ترس باشد که در ضرری بیفتد که حفظ او از آن ضرر لازم باشد پس غیبت او جایز است تا آن ضرر را از او دفع کند . (و از آن موارد) خدشه به گفتار های باطل اگر چه سبب شود نکوهشی در گوینده آن حاصل شود. واجب است نهی از غیبت به مناط وجوب نهی از منکر با مهیا بودن شرایطش ، و احتیاط مستحب آن است که شنونده غیبت، از شخص غیبت شونده دفاع کرده و آن غیبت را از او رد کند البته چنانچه محذوری نداشته باشد.

پرسش: اگر پشت سر کسی غیبت کنیم و شرایط حلالیت طلبیدن نداشته باشیم چه باید بکنیم ؟
پاسخ: توبه کافی است.

پرسش: غیبت کردن وافترا یا تهمت را برایم تعریف کنید . درچه صورتی چیزی غیبت محسوب میشود اگر در این مورد مثالی ارائه کنید ممنون می شوم؟
پاسخ: غیبت یعنی ذکر عیبی که مستور وپوشیده است البته در وقتی که شخص غایب است وتهمت یعنی نسبت ناروا وخلاف واقع به کسی زدن.

پرسش: سخن با چه شرایطی غیبت است؟ آیا هر گاه که غیبتی میشود باید انرا نهی کرد و از غیبت شونده دفاع کرد؟
پاسخ: غیبت یعنی عیب مستور دیگران را باز گو کردن و باید شخص غیبت کننده را که کار حرام انجام میدهد از ان نهی کرد.

پرسش: در مورد غیبت از فاسق لطفا فاسق را معرفی کنید به صورت کامل؟
پاسخ: فاسق کسی است که مرتکب معصیت بشود و غیبت هر فاسقی جایز نیست مگر متجاهر به فسقی باشد که در خصوص همان امر غیبت او اشکال ندارد.

پرسش: ۱- می خواستم بدانم اگر شخصی نظر ما را در مورد اخلاقیات و خصوصیات شخص دیگر بپرسد جواب دادن به آن غیبت محسوب می شود؟
۲ـ اگر مادرم بد برادرم را نزد من بگوید غیبت محسوب می شودیا خیر؟
پاسخ: ۱- اگر در مورد مشورت است برای امر مهمی مانند ازدواج یا مشارکت و امثال آنها غیبت جایزاست.
۲ـ غیبت است.

پرسش: غیبت هایی که در دوران گذشته انجام شده است و در حال حاضر دسترسی به آن افراد نداریم چه کار باید کرد یا چه حکمی دارد؟
پاسخ: وظیفه شما توبه است و چیز دیگری لازم نیست.

پرسش: گاهی در بین مردم یا رسانه ها مطالبی به صورت طنز در مورد اقوام، گویشها وفرهنگهای مختلف کشورمان بیان می شود که موجب رنجش خاطر می گردد. حکم این گونه مطالب چیست؟
پاسخ: غیبت نیست ولی اگر مستلزم اهانت وانتقاص باشد از این جهت حرام می شود.

آیت الله العظمی آقای ناصر مکارم شیرازی

در استفتائات آیت الله مکارم شیرازی حکم شرعی غیبت به صورت زیر بیان شده است.

سؤال: چنانچه مثلا گفته شود مردم فلان شهر یا گروه بد هستند، آیا این غیبت به حساب می آید؟
پاسخ: اگر آنها واقعاً خوبند و او نسبت بدی داده، تهمت زده و اگر بد هستند و مخاطب نمی دانسته، غیبت کرده است.

سؤال:معناى غیبت را بیان فرمایید؟
پاسخ: غیبت آن است که عیب پنهانى کسى را پشت سر او بگویند ولى در مواردى که مسأله مهمّى مطرح است مانند موارد مشورت و اصلاح ذات البین و امثال آنها، استثناء شده است.

سؤال:کسانی از ما غیبت می نمایند و خبر غیبت به ما می رسد که این امر موجب کینه ما می شود. چه کاری کنیم که این کینه از شخص غیبت کننده در دل ما از بین برود؟
پاسخ: همانگونه که شما انتظار دارید خداوند لغزشها و گناهانتان را ببخشد، باید لغزش و گناه دیگران را ببخشید.

سؤال: آیا غیبت کردن مسئول اداره و یا کارمندى که خلافى مرتکب شده، جایز است؟
پاسخ: اگر به قصد نهى از منکر باشد و اثر داشته باشد، لازم است.

سؤال: اگر کسى در بین جمع، غیبت بکند و مطمئن باشیم امر به معروف و نهى از منکر در او تأثیر نمى کند، وظیفه ما چیست؟
پاسخ: در چنین جلسه اى شرکت نکنید.

سؤال: تعریف غیبت چیست؟ آیا انتقاد از مسئولین اعم از سیاسی اداری و غیره مصداق غیبت است؟
پاسخ: غیبت آن است که عیب پنهان و مخفی شخصی، نزد کسی که از آن اطلاع ندارد بیان شود و انتقادهای سازنده همراه با ادب و احترام اشکالی ندارد.

همانطور که در بالا با حکم شرعی غیبت و جزئیات ارتکاب به این گناه را مورد مطالعه قرار دادید، برای کسب اطلاع از دیگر مسائل دینی و احکام مرتبط با این مسائل می توانید بر روی قسمت دانستنی های مذهبی کلیک نمایید.

منبع : آرگا