از شب بیست و یکم، دهه آخر ماه رمضان شروع می شود که از ارزش فراوانی برخوردار است و برای هریک از شب های این دهه اعمال و مناسک عبادی زیادی بیان شده است. در دهه پایانی ماه رمضان از این فرصت بسیار پرارزش و مغتنم استفاده کنید و برای بهره گرفتن از فضائل ماه رمضان اعمال و مناسک عبادی مستحب روزهای پایانی ماه رمضان را انجام دهید. در این بخش از دین و مذهب نمناک اعمال مشترک دهه پایانی ماه رمضان را آورده ایم. 

اعتکاف در دهه آخر رمضان (اقبال الاعمال)

اعتکاف در دهه ی آخر ماه پرفضیلت و باشرافت رمضان بر زمان های دیگر مقدم است.در روایات متعدّد که «شیخ محمّد بن یعقوب کلینی» و «ابو جعفر محمّد بن بابویه» و جدّم «ابو جعفر طوسی» نقل کرده اند، آمده است:

قَدَّسَ اللَّهُ أَرْوَاحَهُمْ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ ص کَانَ یَعْتَکِفُ هَذَا الْعَشْرَ الْآخَرَ [الْأَخِیرِ] مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ‏

خداوند ارواحشان را پاکیزه گرداند! – «رسول خدا-صلّی اللّه علیه و آله و سلّم-در دهه ی آخر ماه رمضان اعتکاف می نمود.»

در حدیثی از امام رضا-علیه السّلام-آمده است:

عُمْرَةٌ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ تَعْدِلُ حَجَّةً وَ اعْتِکَافُ لَیْلَةٍ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ یَعْدِلُ حَجَّةً وَ اعْتِکَافُ لَیْلَةٍ فِی مَسْجِدِ رَسُولِ اللَّهِ ص وَ عِنْدَ قَبْرِهِ یَعْدِلُ حَجَّةً وَ عُمْرَةً وَ مَنْ زَارَ الْحُسَیْنَ ع یَعْتَکِفُ عِنْدَهُ الْعَشْرَ الْأَوَاخِرَ [الْغَوَابِرَ] مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ فَکَأَنَّمَا اعْتَکَفَ عِنْدَ قَبْرِ رَسُولِ اللَّهِ النَّبِیِّ ص وَ مَنِ اعْتَکَفَ عِنْدَ قَبْرِ رَسُولِ اللَّهِ ص کَانَ ذَلِکَ أَفْضَلَ لَهُ مِنْ حَجَّةٍ وَ عُمْرَةٍ بَعْدَ حَجَّةِ الْإِسْلَامِ قَالَ الرِّضَا ع وَ لْیَحْرِصْ مَنْ زَارَ قَبْرَ الْحُسَیْنِ ع فِی شَهْرِ رَمَضَانَ أَنْ لَا یَفُوتَهُ لَیْلَةُ الْجُهَنِیِّ عِنْدَهُ وَ هِیَ لَیْلَةُ ثَلَاثٍ وَ عِشْرِینَ فَإِنَّهَا اللَّیْلَةُ الْمَرْجُوَّةُ قَالَ وَ أَدْنَی الِاعْتِکَافِ سَاعَةٌ بَیْنَ الْعِشَاءَیْنِ فَمَنِ اعْتَکَفَهَا فَقَدْ أَدْرَکَ حَظَّهُ أَوْ قَالَ نَصِیبَهُ مِنْ لَیْلَةِ الْقَدْرِ ( إقبال الأعمال  ,  جلد1  ,  صفحه195  )

«یک عمره در ماه رمضان با یک حجّ برابر است و اعتکاف یک شب در ماه رمضان با یک حجّ برابر است و اعتکاف در مسجد رسول خدا-صلّی اللّه علیه و آله و سلّم-و نزد قبر او با یک حجّ و عمره معادل است و هرکس امام حسین-علیه السّلام-را زیارت کند و دهه ی آخر ماه رمضان را در کنار قبر او اعتکاف کند، گویی نزد قبر پیامبر-صلّی اللّه علیه و آله و سلّم-اعتکاف نموده است و هرکس نزد قبر رسول خدا-صلّی اللّه علیه و آله و سلّم-اعتکاف کند، برای او برتر از یک حجّ و عمره-به جز حجّة الاسلام-خواهد بود.»

امام رضا-علیه السّلام-در ادامه فرمود:«هرکس در ماه رمضان، امام حسین-علیه السّلام-را زیارت کند، بسیار مواظب باشد که شب جهنّی  در کنار قبر آن حضرت اقامت کند و آن، شب بیست و سوّم و شبی است که امید می رود شب قدر باشد.» سپس فرمود:«کمترین مدت اعتکاف  یک ساعت بین دو نماز مغرب و عشا است. بنابراین، هرکس این مدت را اعتکاف کند، بهره ی خود از شب قدر را درک کرده است.»

غسل

در هر شب از شب های دهه آخر غسل مستحب است.

«علیّ بن عبد الواحد نهدی» در کتاب خود آورده است که امام صادق-علیه السّلام-فرمود:

کَانَ رَسُولُ اللَّهِ ص یَغْتَسِلُ فِی شَهْرِ رَمَضَانَ فِی الْعَشْرِ الْأَوَاخِرِ فِی کُلِّ لَیْلَةٍ

«رسول خدا-صلّی اللّه علیه و آله و سلّم-در دهه ی آخر ماه رمضان در هر شب غسل می نمود.»

دعای بعد از فرایض و نوافل

کفعمی در حاشیه بلد الامین نقل کرده که حضرت صادق علیه السلام در هر شب از دهه آخر بعد از فرایض و نوافل می خواند

اللَّهُمَّ أَدِّ عَنَّا حَقَّ مَا مَضَی مِنْ شَهْرِ رَمَضَانَ وَ اغْفِرْ لَنَا تَقْصِیرَنَا فِیهِ وَ تَسَلَّمْهُ مِنَّا مَقْبُولاً

بار خدایا ادا کن از بهر ما حق آنچه گذشته از ماه ‏رمضان و بیامرز تقصیر ما را در آن و بگیر آن را از ما پذیرفته و مقبول

وَ لاَ تُؤَاخِذْنَا بِإِسْرَافِنَا عَلَی أَنْفُسِنَا وَ اجْعَلْنَا مِنَ الْمَرْحُومِینَ وَ لاَ تَجْعَلْنَا مِنَ الْمَحْرُومِینَ‏

و مؤاخذه مکن ما را به اسراف ما بر نفس هامان و ما را از رحمت شدگان مقرر فرما و ما را از محرومان مگردان.

و فرمود هر که بگوید این را بیامرزد حق تعالی تقصیری که از او سر زده در ایام گذشته از ماه رمضان و نگه دارد او را از معاصی در بقیه ماه‏

استعاذه (مفاتیح الجنان)

شیخ کلینی در کافی از حضرت صادق علیه السلام روایت کرده که فرمود می گویی در دهه آخر ماه رمضان در هر شب‏

أَعُوذُ بِجَلاَلِ وَجْهِکَ الْکَرِیمِ أَنْ یَنْقَضِیَ عَنِّی شَهْرُ رَمَضَانَ‏

پناه می برم به جلال وجه کریمت که بگذرد از من ماه رمضان

أَوْ یَطْلُعَ الْفَجْرُ مِنْ لَیْلَتِی هَذِهِ وَ لَکَ قِبَلِی ذَنْبٌ أَوْ تَبِعَهٌ تُعَذِّبُنِی عَلَیْهِ‏

یا برآید سپیده دم از این شب بر من و من در پیشگاه تو بر خود گناه یا پیگردی داشته باشم که مرا بر آن عذاب فرمایی.

دعای هر شب دهه آخر ماه رمضان از اقبال

سید ابن طاووس در کتاب «اقبال» از ابن ابی عمیر از مرازم نقل کرده:امام صادق (علیه السلام) در هر شب از دهه آخر این ماه می خواند:

اللّٰهُمَّ إِنَّکَ قُلْتَ فِی کِتابِکَ الْمُنْزَلِ:﴿شَهْرُ رَمَضٰانَ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ هُدیً لِلنّٰاسِ وَ بَیِّنٰاتٍ مِنَ الْهُدیٰ وَ الْفُرْقٰانِ﴾ فَعَظَّمْتَ حُرْمَهَ شَهْرِ رَمَضانَ بِما أَنْزَلْتَ فِیهِ مِنَ الْقُرْآنِ وَخَصَصْتَهُ بِلَیْلَهِ الْقَدْرِ وَجَعَلْتَها خَیْراً مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ.

خدایا؛ تو در کتاب نازل شده ات فرمودی:«ماه رمضان، ماهی که قرآن برای هدایت مردم در آن نازل شده و دلایلی روشن از هدایت و تمیز دادن حق از باطل است»؛ با نازل کردن قرآن در آن حرمتش را بزرگ شمردی و آن را به شب قدر اختصاص دادی، شبی که آن را از هزار ماه بهتر قرار دادی.

اللّٰهُمَّ وَهٰذِهِ أَیَّامُ شَهْرِ رَمَضانَ قَدِ انْقَضَتْ، وَلَیالِیهِ قَدْ تَصَرَّمَتْ، وَقَدْ صِرْتُ یَا إِلٰهِی مِنْهُ إِلیٰ مَا أَنْتَ أَعْلَمُ بِهِ مِنِّی وَأَحْصیٰ لِعَدَدِهِ مِنَ الْخَلْقِ أَجْمَعِینَ، فَأَسْأَلُکَ بِما سَأَلَکَ بِهِ مَلائِکَتُکَ الْمُقَرَّبُونَ، وَأَنْبِیاؤُکَ الْمُرْسَلُونَ وَعِبادُکَ الصَّالِحُونَ؛

خدایا این روزهای ماه رمضان است که گذشت و شب های آن است که از دست رفت، من از این ماه چنان شده ام که تو از من به آن داناتری و شماره ی آن را از تمام آفریدگانت شمارنده تری، در نتیجه از تو درخواست می کنم به آنچه از تو درخواست کردند فرشتگان مقرّبت و پیامبران مرسلت و بندگان شایسته ات؛

أَنْ تُصَلِّیَ عَلَیٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ وَأَنْ تَفُکَّ رَقَبَتِی مِنَ النَّارِ، وَتُدْخِلَنِی الْجَنَّهَ برَحْمَتِکَ، وَأَنْ تَتَفَضَّلَ عَلَیَّ بِعَفْوِکَ وَکَرَمِکَ، وَتَتَقَبَّلَ تَقَرُّبِی، وَتَسْتَجِیبَ دُعائِی، وَتَمُنَّ عَلَیَّ بِالْأَمْنِ یَوْمَ الْخَوْفِ مِنْ کُلِّ هَوْلٍ أَعْدَدْتَهُ لِیَوْمِ الْقِیامَهِ.

اینکه بر محمّد و خاندان محمّد درود فرستی و وجودم را از آتش آزاد کنی و به رحمتت به بهشتم وارد نمایی و به عفو و کرمت بر من تفضّل آری و نزدیک جویی ام را بپذیری و دعایم را به اجابت رسانی و به امان دادنم در روز وحشت، از هر هراسی که برای قیامتم آماده ساخته ای بر من منت نهی،

إِلٰهِی وَأَعُوذُ بِوَجْهِکَ الْکَرِیمِ، وَبِجَلالِکَ الْعَظِیمِ أَنْ یَنْقَضِیَ أَیَّامُ شَهْرِ رَمَضانَ وَلَیالِیهِ وَلَکَ قِبَلِی تَبِعَهٌ أَوْ ذَنْبٌ تُؤاخِذُنِی بِهِ، أَوْ خَطِیئَهٌ تُرِیدُ أَنْ تَقْتَصَّها مِنِّی لَمْ تَغْفِرْها لِی، سَیِّدِی سَیِّدِی سَیِّدِی، أَسْأَلُکَ یَا لَاإِلٰهَ إِلّا أَنْتَ إِذْ لَاإِلٰهَ إِلّا أَنْتَ؛

خدایا به ذات کریم و به جلال بزرگت پناه می آورم، از اینکه روزها و شب های ماه رمضان سپری گردد و برای من نزد تو نتیجه کاری یا گناهی باشد که مرا به سبب آن مؤاخذه کنی یا خطایی که بخواهی انتقامش را از من بگیری و مرا در آن ها نیامرزیده باشی، ای آقای من، ای آقای من، ای آقای من از تو می خواهم ای که معبودی جز تو نیست، آنگاه که معبودی جز تو نبود؛

إِنْ کُنْتَ رَضِیتَ عَنِّی فِی هٰذَا الشَّهْرِ فَازْدَدْ عَنِّی رِضیً، وَ إِنْ لَمْ تَکُنْ رَضِیتَ عَنِّی فَمِنَ الْآنَ فَارْضَ عَنِّی یَا أَرْحَمَ الرَّاحِمِینَ، یَا اللّٰهُ یَا أَحَدُ یَا صَمَدُ یَا مَنْ لَمْ یَلِدْ وَلَمْ یُولَدْ وَلَمْ یَکُنْ لَهُ کُفُواً أَحَدٌ.

اگر در این ماه از من خشنود بوده ای، بر خشنودی ات از من بیفزا و اگر خشنود نبوده ای از هم اکنون از من خشنود شو ای مهربان ترین مهربانان، ای خدا، ای یکتا، ای بی نیاز، ای که نزاییده و زاده نشد و احدی برایش همتا نبود.

و بسیار بگو:

یَا مُلَیِّنَ الْحَدِیدِ لِداوُدَ عَلَیْهِ السَّلامُ، یَا کاشِفَ الضُّرِّ وَالْکُرَبِ الْعِظامِ عَنْ أَیُّوبَ عَلَیْهِ السَّلامُ، أَیْ مُفَرِّجَ هَمِّ یَعْقُوبَ عَلَیْهِ السَّلامُ، أَیْ مُنَفِّسَ غَمِّ یُوسُفَ عَلَیْهِ السَّلامُ، صَلِّ عَلَیٰ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ کَما أَنْتَ أَهْلُهُ أَنْ تُصَلِّیَ عَلَیْهِمْ أَجْمَعِینَ، وَافْعَلْ بِی مَا أَنْتَ أَهْلُهُ، وَلَا تَفْعَلْ بِی مَا أَنَا أَهْلُهُ.

ای نرم کننده آهن برای داود (درود بر او)، ای بردارنده بدحالی و بلاهای بزرگ از ایوب (درود بر او)، ای از بین برنده اندوه شدید یعقوب (درود بر او)، ای زایل کننده غم یوسف (درود بر او)، درود فرست بر محمّد و خاندان محمّد، چنان که تو سزاواری که درود فرستی بر جمله آنان و با من چنان کن که تو شایسته آنی نه چنان که من سزاوار آنم.