نماز جماعت یکی از مهمترین مستحبات و نیز جزء باشکوه ترین و بزرگترین شعایر اسلامی به شمار می آید و با حضور دست کم دو نفر (یک امام و یک مأموم) منعقد میشود. ثواب و فضیلت نماز جماعت به حدی است که امام صادق علیه السلام می فرمایند: «هر کس برای اقامه نماز جماعت به سوی مسجد گام بردارد، برای هر قدمی هفتاد هزار حسنه برایش نوشته می شود و در بهشت به همان اندازه درجه رفعت و منزلت خواهد داشت.»[۱] از این رو، مسلمانان مؤمن و خداجو، همواره به آن ارج می نهند و در تلاشند که نمازهای یومیه خود را به جماعت برگزار نمایند. بنابراین دانستن احکام آن، برای نمازگزاران ضروری می نماید. در این بخش قصد داریم به نحوه وصل شدن به نماز جماعت در رکعات مختلف بپردازیم. چنانچه این موضوع برای شما نیز بااهمیت است، با ما همراه باشید.
در هر رکعت، تنها در بین قرائت و در رکوع مى توان به «امام» اقتدا کرد، پس اگر به رکوع امام جماعت نرسد، باید در رکعت بعد اقتدا کند، و اگر فقط به رکوع امام جماعت برسد، همان رکوع، یک رکعت به حساب مى آید.
پیوستن به نماز جماعت در رکعت های مختلف، حالتهای مختلفی دارد:
نحوه وصل شدن به نماز جماعت
اتصال از ابتدای نماز
از همان آغاز نماز یعنى همان وقتى که امام جماعت شروع به نماز میکند، مأموم نیت و اقتدا کند به این صورت که مثلاً دو رکعت نماز صبح را اقتدا می کنم به امام (پیش نماز) حاضر، قربهً الى الله. البته لازم نیست که حتماً نیت را به زبان بیاورد بلکه صرف نیت کردن در ذهن کفایت می کند.
اتصال در حال قیام
یعنی هنگامى به نماز برسیم که امام جماعت در حال قیام (ایستاده) است.
-
- حال اگر در رکعت اول یا دوم باشد، اقتدا میکنیم و به نماز می ایستیم، البته نباید حمد و سوره را بخوانیم.
- اما اگر در قیام رکعت سوم یا چهارم به نماز رسیدیم و خواستیم به امام جماعت اقتدا کنیم باید این موارد را رعایت کنیم:
-
- اگر قبل از رفتن امام به رکوع باشد، باید حمد و سوره را خودمان آهسته بخوانیم، چون امام در رکعت سوم یا چهارم است و حمد و سوره را نمی خواند.
- اگر براى قرائت سوره وقتِ کافی نمانده باشد؛ یعنى اگر سوره را بخوانیم، به رکوعِ امام نخواهیم رسید، فقط خواندن سوره حمد کافى است و قرائت سوره لازم نیست، اما قرائت سوره حمد الزامی است.
- اگر قبل از اینکه ما سوره حمد را تمام کنیم، امام جماعت سر از رکوع بردارد، مشکلی نیست، باید فوراً قرائت سوره حمد را تمام کرده و بعد از اینکه به رکوع رفتیم، خودمان را در سجده به امام جماعت مىرسانیم. این یک رکعتِ کامل حساب میشود و نمازمان صحیح است.
اتصال در حال رکوع
بعضی اوقات هم وقتى به نماز جماعت می رسیم که امام جماعت در رکوع است، در چنین حالتی سریع نیت کرده و پس از گفتن تکبیره الاحرام به رکوع می رویم و ذکر رکوع را می گوییم. این یک رکعتِ کامل حساب میشود. حال چنانچه بعد از اینکه ما به حد رکوع خم شدیم، ذکر رکوع امام جماعت تمام شد و خواست از رکوع سر بردارد، جای نگرانی نیست. خودمان سریع ذکر رکوع را می گوییم و برخاسته و همراه با امام جماعت به سجده می رویم.
در اینجا ذکر چند نکته ضروری است:
نکات مهم هنگام وصل شدن به نماز جماعت
نکته اول
اول اینکه؛ اگر پیش از آنکه ما به حدّ رکوع برسیم، امام جماعت سر از رکوع بلند کرد، مىتوانیم نیتِ اقامه نماز فرادی کرده (یعنى خواندن نماز بدون جماعت مثل مواردى که تنها نماز میخوانیم) و خودمان نماز بخوانیم و اگر زیاد طول نخواهد کشید و امام جماعت سریعاً براى اقامه رکعت بعدی بلند خواهد شد، مىتوانیم در همان حالت ایستاده صبر کنیم تا وقتى که امام جماعت براى اقامه رکعت بعد برخاست، همراه با امام جماعت شروع کرده و آن را رکعت اول نماز خودمان حساب کنیم. البته در این حالت، نیازی به نیت و گفتن تکبیره الاحرام مجدد نیست و همان نیت اول کفایت می کند.
نکته دوم
دوم اینکه؛ وقتی که امام جماعت در حال تشهد یا سجده است، نمی توان اقتدا کرد و به جماعت متصل شد. فقط برای بهره مندی از ثواب نماز جماعت، اگر زمانی که وارد محلِ برپایی نماز جماعت شدیم، امام جماعت در حال خواندن تشهد آخر نماز بود، می توانیم سریعاً نیت کرده و تکبیره الاحرام را بگوییم و به حالت تجافى بنشینیم (یعنى دستها را روى زمین و زانوها را بلند نگهداشتن) و تشهد را آهسته همراه با امام جماعت بخوانیم، اما سلامِ نماز را نمی گوییم و منتظر می مانیم تا وقتى که امام جماعت، سلام نماز را داد، بلند می شویم و قرائت سوره حمد را شروع می کنیم بدون اینکه مجدداً نیت کنیم و یا تکبیره الأحرام بگوییم. این نحوه اتصال باعث میشود که گرچه ما همه نماز را به صورت انفرادی می خوانیم اما ثواب و فضیلت درک نماز جماعت را ببریم.[۲]
نکته سوم
سوم اینکه؛ این تصور که هر جایی از نماز جماعت که برسیم و امام جماعت در هر قسمت از نماز که باشد، می توانیم اقتدا کرده و به جماعت متصل شویم، صحیح نیست. فقط در صورتی می توان به امام جماعت اقتدا کرد، که امام جماعت هنوز به رکوع نرفته و یا در حال رفتن به رکوع است. حال می خواهد رکعت اول باشد یا رکعت دوم یا سوم و چهارم. در هر کدام از رکعات نماز که باشد، فقط زمانی مجاز به اقتدا و اتصال هستیم که امام جماعت هنوز به رکوع نرفته است.فرض کنید که من وارد مسجد میشوم و امام جماعت رکعت دوم نماز هست. من اقتدا میکنم.
بنابراین، ما می توانیم حتی بعد از قنوت امام جماعت نیز اقتدا کرده و متصل شویم البته در صورتی که یقین داشته باشیم که امام جماعت تا زمانی که ما به رکوع می رویم و مشغول به گفتن ذکر رکوع می شویم، سر از رکوع بر نمی دارد. در صورتی که در حین رفتن به رکوع، امام جماعت از رکوع بلند شود، این اقتدا باطل است و باید نمازمان را به صورت فرادی ادامه دهیم.
نکته چهارم
رم اینکه؛ اگر در هنگام تشهد رکعت دوم امام جماعت به نماز برسیم، نیم خیز می نشینیم تا امام جماعت تشهد را بگوید. سپس همراه با امام جماعت برمی خیزیم و ما رکعت اول و امام رکعت سوم را شروع می کند. امام تسبیحات اربعه و ما آرام حمد و سوره را می خوانیم و ادامه ی نماز… اگر قرائت سوره حمد تمام شد و امام جماعت به رکوع رفت، میتوانیم سوره را نخوانیم و به رکوع برویم اما اگر فرصت کافی داشتیم سوره را هم می خوانیم.
قنوت یکی از مستحبات نماز است، پس اگر هم آن را ادا نکنیم، اشکالی در نماز پیش نمی آید، اما چنانچه فرصت کافی داشته باشیم و تمایل به ادای آن داشته باشیم، به این صورت اقدام می کنیم:
اگر نماز سه رکعتی بود (نماز مغرب) و امام جماعت خواست سلام دهد، ما تشهد را می گوییم، سپس به حالت نیم خیز می نشینیم تا اینکه نمازِ امام تمام شود. وقتی که امام جماعت نماز را تمام کرد، برخاسته و رکعت سوم نماز خود را می خوانیم.
اما اگر نماز چهار رکعتی بود، وقتی که امام جماعت رکعت سوم را می خواند و ما رکعت دوم هستیم، می نشینم و ذکر تشهد را میگوییم سپس برخاسته و همراه امام که تسبیحات اربعه رکعت چهارم را می گوید، تسبیحات اربعه رکعت سوم نمازمان را می گوییم. وقتی هم که امام جماعت خواست سلام دهد، ما پس از سجده بلند می شویم و به صورت نیم خیز می نشینیم تا نماز امام تمام شود و بعد از آن نماز خود را به پایان می بریم .
نتیجه گیری
حالتهای مختلف پیوستن به نماز جماعت در رکعت های اول تا چهارم به این شرح است:
وصل شدن در رکعت اوّل
۱- در بین قرائت: مأموم حمد و سوره را نمى خواند و بقیّه اعمال را همراه با امام جماعت بجا مى آورد.
۲- در رکوع: نیت کرده و رکوع و بقیّه اعمال را همراه با امام جماعت بجا مى آورد.
وصل شدن در رکعت دوم
۱- در بین قرائت: مأموم حمد و سوره را نمى خواند و همراه با امام، قنوت و رکوع و سجده را انجام می دهد و وقتی که امام جماعت تشهّد را مى خواند، بنابر احتیاط واجب باید به صورت نیم خیز (تجافی)، بنشیند و چنانچه نماز دو رکعتى باشد بعد از سلامِ امام، یک رکعت دیگر به تنهایى بخواند و نماز را تمام کند و اگر نماز سه یا چهار رکعتى است، در رکعت دوم که امام جماعت رکعت سوم را می خواند، خودش حمد و سوره را آهسته بخواند و وقتی که امام جماعت رکعت سوم را تمام کرد، و براى رکعت چهارم برخاست، نمازگزار باید پس از دو سجده، تشهّد را بخواند، و براى خواندن رکعت سوم بلند شود و در رکعت آخر نماز که امام جماعت سلام می دهد، او نیم خیز مى نشیند و سپس یک رکعت دیگر را خودش مى خواند.
۲- در رکوع: رکوع را همراه با امام جماعت انجام می دهد و ادامه نماز را مطابق آنچه ذکر شد، انجام مى دهد.
وصل شدن در رکعت سوم
۱- در بین قرائت: چنانچه مى داند اگر اقتدا کند، براى قرائت حمد و سوره و یا حمد به تنهایی وقت کافی دارد، مى تواند اقتدا کند و باید حمد و سوره و اگر امام به رکوع رفته است، فقط سوره حمد را بخواند، ولى اگر مى داند که فرصت ندارد، باید صبر کند تا زمانی که امام جماعت به رکوع برود، سپس به او اقتدا کند.
۲- در رکوع: اگر در رکوع اقتدا کند، آن را با امام بجا مى آورد و خواندن حمد و سوره براى صحت آن رکعت لازم نیست و بقیه نماز را همانگونه که قبلاً ذکر شد بجا مى آورد.
وصل شدن در رکعت چهارم
۱- در بین قرائت: مثل اقتدا در رکعت سوم است، و آنگاه که امام جماعت در رکعت آخر نماز براى تشهّد و سلام مى نشیند، مأموم بطور نیم تجافی بنشیند تا سلام امام تمام شود و سپس برخیزد و بقیّه نماز را خودش به تنهایی بخواند.
۲- در رکوع: رکوع و سجده ها را همراه با امام بجا مى آورد، (در حالی که رکعت چهارم امام و رکعت اوّل مأموم است) و بقیّه نماز را همانگونه که قبلاً ذکر شد انجام مى دهد.
کاری از تحریریه ستاد اقامه نماز
پی نوشت ها
- لئالی الاخبار، ج ۴، ص ۱۹۶
- برگرفته از فتواى حضرت امام، توضیح المسائل مراجع، ص ۷۲۲ به بعد
