شرح مناجات خمس عشر و زمان خواندن آن

مناجات خَمْسَ عَشَر، مجموعه دعاهای پانزده گانه ای از امام زین العابدین(ع) می باشد که در کتاب های الصحیفة الثانیة السجادیة، بحارالانوار و مفاتیح الجنان نقل شده است. در شرح فضایل بی شمار آن، برخی از فقهای دین اسلام مطالب بسیاری مکتوب کرده اند.

این مناجات، 15 روش برای بیان حالات انسان است که می توان با خواندن آنها گفتگوی زیبایی با خداوند متعال انجام داد. مناجات توبه کنندگان، مناجات امیدواران و مناجات دوست داران از جمله مناجات خمس عشر هستند که در این بخش از دین و مذهب نمناک در مورد فضایل و معرفی نامهای دیگر این مناجات خواهیم پرداخت.

معرفی دعاهای 15 گانه خمس عشر

امام سجاد(ع) در این مناجات، به مدت 15 روز متوالی برای عاقبت بخیری هر یک از بندگان خدا دعا کرده و به راز و نیاز ( مناجات) با خداوند کریم و بخشنده می پردازد. مناجات خمس عشر امام سجاد (ع) شامل موارد ذکر شده در زیر می باشند :

1. مناجات التائبین :راز و نیاز توبه کنندگان

2. مناجات الشاکین :راز و نیاز شاکیان

3. مناجات الخائفین:راز و نیاز ترسیدگان

4. مناجات الراجین:راز و نیاز امیدواران

5. مناجات الراغبین :راز و نیاز دلدادگان

6. مناجات الشاکرین:راز و نیاز شاکران

7. مناجات المطیعین :راز و نیاز فرمانبران

8. مناجات المریدین :راز و نیاز ارادتمندان

9. مناجات المحبین:راز و نیاز دوستداران

10. مناجات المتوسلین :راز و نیاز توسل کنندگان

11. مناجات المفتقرین :راز و نیاز نیازمندان

12. مناجات العارفین :راز و نیاز عارفان

13. مناجات الذاکرین :راز و نیاز یادکنندگان

14. مناجات المعتصمین :راز و نیاز پناهجویان

15. مناجات الزاهدین :راز و نیاز پارسایان

سندیت مناجات خمس عشر

مناجات خمس عشر در کتاب های الصحیفة الثانیة السجادیة و بحارالانوار (ج 91، ص142-153) آمده است.

علامه مجلسی می گوید:

«این مناجات را در برخی از کتاب های اصحاب دیدم که از امام سجاد(ع) روایت کرده اند.» (بحار الأنوار، ج 91، ص142)

در حالی که ایشان نامی از آن کتاب ها نبرده و سند روایت را هم نقل نکرده است. شیخ حرّ عاملی نیز در «الصحیفة الثانیة السجادیة» این مناجات پانزده گانه را از دعاهای سجادیه دانسته و بدون هیچ تردیدی به امام سجاد(ع) نسبت داده است. در مفاتیح الجنان نیز این مجموعه مناجات از بحار الانوار نقل شده است. (مفاتیح الجنان، فصل ادعیه)

چون سند روایت کامل ذکر نشده، روایت مناجات خمس عشر مرسل است، اما مطالب و مفاهیم موجود در این مناجات ها با اصول و آموزه های قرآنی و دعاهای مأثور دیگر موافق است، علامه مجلسی و شیخ حر عاملی آن را بدون تردید در سند و محتوا ذکر کرده اند؛ در نتیجه قابل اعتماد و معتبر است.

فضیلت قرائت مناجات خمس عشر

خواندن مناجات خمس عشر، فضیلتهای زیادی را برای بندگان دین دار خدابه همراه دارد.

محمد تقی مجلسی یکی از عالمان بزرگ در مورد فضیلت خواندن مناجات خمس عشر فرموده است :

«شایسته است که سالک الی الله مداومت بر خواندن مناجات خمس عشر داشته باشد.»

بعضی از شاگردان سید علی طباطبایی صاحب ریاض از قول وی نقل می کردند که ایشان دائما می گفت:من چندین سال است که بر قرائت این مناجات مداومت دارم و بر اثر قرائت این مناجات ها، خداوند بر قلب من انوار حکمت، معرفت و محبت را تابانده است به صورتی که قابل شمارش نیست و من این مناجات ها را در استجابت دعا تجربه نموده ام، و سالکان و عبادت کنندگان بر قرائت این مناجات مداومت می کنند. (الذّریعة إلی تصانیف الشّیعة ط اسماعیلیان،ج 22، ص 239)

زمان خواندن دعاهای خمس عشر

علامه مجلسی در کتاب بحارالانوار، زمان قرائت هر یک از دعاهای 15 گانه مناجات خمس عشر را ذکر کرده است اما شیخ عباسی قمی به هیچ زمان مشخصی برای قرائت این مناجات در مفاتیج الجنان اشاره نکرده است.

برای خواندن مناجات خمس عشر، قرائت هر یک از دعاهای پانزده گانه آن در طی سه هفته متوالی و آغاز نخستین دعای آن یعنی «مناجات التائبین» از روز جمعه هفته نخست تا آخرین دعای این مناجات به نام «مناجات الزاهدین» در شب جمعه سومین هفته از قرائت مناجات خمس عشر نمونه ای از زمانهای تعیین شده است.